Ramayan and Gayatri Mantra (सो. Freepik)
Ramayana Gayatri Mantra Relation: भारतीय संस्कृति और सनातन परंपरा में रामायण केवल एक महाकाव्य नहीं, बल्कि आध्यात्मिक चेतना का जीवंत स्वरूप मानी जाती है। बहुत कम लोग जानते हैं कि महर्षि वाल्मीकि द्वारा रचित रामायण के 24000 श्लोक और गायत्री मंत्र के 24 अक्षरों के बीच एक गहरा और रहस्यमय संबंध है। इसे संयोग नहीं, बल्कि एक सुविचारित आध्यात्मिक संरचना माना जाता है।
मान्यता के अनुसार, यदि रामायण को 24 समान भागों में विभाजित किया जाए, तो हर भाग का प्रथम श्लोक गायत्री मंत्र के क्रमशः एक-एक अक्षर से आरंभ होता है। यही कारण है कि रामायण को केवल कथा ग्रंथ नहीं, बल्कि एक मंत्रात्मक और आध्यात्मिक ग्रंथ माना जाता है।
“तत् सवितुर्वरेण्यं। भर्गोदेवस्य धीमहि। धियो यो न: प्रचोदयात्।” (ऋग्वेद 3, 62, 10)
रामायण का पहला श्लोक
“तपस्स्वाध्यायनिरतं तपस्वी वाग्विदां वरम्। नारदं परिपप्रच्छ वाल्मीकिर्मुनिपुङ्गवम् ॥ (1.1.1)” गायत्री मंत्र के पहले अक्षर से आरंभ होता है।
इसके बाद क्रमशः अन्य श्लोक आते हैं
“स हत्वा राक्षसान्सर्वान् यज्ञघ्नान् रघुनन्दनः…” (1.30.23)
“विश्वामित्रस्तु धर्मात्मा श्रुत्वा जनकभाषितम्…” (1.67.12)
“तुष्टावास्य तदा वंशं प्रविश्य च विशांपतेः…” (2.15.20)
वनवास और मर्यादा पुरुषोत्तम राम के धर्म का वर्णन
“वनवासं हि संख्याय वासांस्याभरणानि च…” (2.40.15)
“राजा सत्यं च धर्मं च राजा कुलवतां कुलम्…” (2.67.34)
“निरीक्ष्य स मुहूर्तं तु ददर्श भरतो गुरुम्…” (2.99.25)
“यदि बुद्धिः कृता द्रष्टुं अगस्त्यं तं महामुनिम्…” (3.11.44)
“भरतस्यार्यपुत्रस्य श्वश्रूणां मम च प्रभो…” (3.43.17)
“गच्छ शीघ्रमितो राम सुग्रीवं तं महाबलम्…” (3.72.17)
“देशकालौ प्रतीक्षस्व क्षममाणः प्रियाप्रिये…” (4.22.20)
“वन्द्यास्ते तु तपस्सिद्धास्तपसा वीतकल्मषाःप्रष्टव्याश्चापि सीतायाः प्रवृत्तिं विनयान्वितैः …” (4.43.34)
हनुमान द्वारा लंका विजय
“स निर्जित्य पुरीं श्रेष्ठां लङ्कां तां कामरूपिणीम्…” (5.4.1)
“धन्या देवाः सगन्धर्वाः सिद्धाश्च परमर्षयः…” (5.26.41)
“मंगलाभिमुखी तस्य सा तदासीन्महाकपेः…” (5.53.26)
“हितं महार्थं मृदु हेतुसंहितं व्यतीतकालायतिसंप्रतिक्षमम्…” (6.10.27)
“धर्मात्मा रक्षसां श्रेष्ठः संप्राप्तोऽयं विभीषणः …” (6.41.68)
“यो वज्रपाताशनिसन्निपातान्न चुक्षुभे नापि चचाल राजा…” (6.59.140)
रावण वध और राम की दिव्यता
“यस्य विक्रममासाद्य राक्षसा निधनं गताः…” (6.72.11)
“न ते ददर्शिरे रामं दहन्तमरिवाहिनीम्…” (6.94.26)
“प्रणम्य देवताभ्यश्च ब्राह्मणेभ्यश्च मैथिली…” (6.119.23)
ये भी पढ़े: किन्नर समाज का अनोखा विवाह रिवाज: एक रात की शादी और अगले दिन विधवा, महाभारत से जोड़ी है कहानी
रामराज्य और सीता जीवन का अंतिम प्रसंग
“चलनात्पर्वतेन्द्रस्य गणा देवाश्च कंपिताः…” (7.16.26)
“दाराः पुत्राः पुरं राष्ट्रं भोगाच्छादनभोजनम्…” (7.34.41)
“यामेव रात्रिं शत्रुघ्नः पर्णशालां समाविशत्…” (7.66.1)
यह पूरी संरचना इस बात का संकेत देती है कि रामायण केवल एक ऐतिहासिक या पौराणिक कथा नहीं, बल्कि गायत्री मंत्र का विस्तृत आध्यात्मिक स्वरूप है, जिसमें प्रत्येक अक्षर चेतना और धर्म का संदेश देता है।